door

Cathy van Tuijl

Aandacht voor babysignalen

Aisha buigt zich over Miriam, 5 maanden oud, die in een hoekje op de speelmat ligt. Miriam is onrustig aan het bewegen met armen en benen en ondertussen verandert haar gezicht voortdurend van een frons in een grimas en dan weer naar ontspanning. Aisha neemt even de tijd om oogcontact te maken. Dat gaat niet vanzelf maar het lukt na een minuut of wat wel. Ondertussen praat ze zachtjes tegen Miriam: “Zit er iets niet lekker in je buikje soms?” Aisha strijkt Miriam over haar buikje. Inmiddels heeft Miriam oog gekregen voor Aisha’s gezicht. Ze kijkt haar vol aandacht aan.

Baby’s kunnen nog moeilijk contact maken en nog niet verwoorden wat ze ervaren. Voor een volwassene is het lastig het gedrag van baby’s te lezen. Voor het groeiproces van heel jonge kinderen is belangrijk dat pedagogisch medewerkers goed letten op signalen van een baby en de tijd nemen om contact te maken. Dat kan met oogcontact, aanraking, beweging en natuurlijk met je stem.

Vroege kindontwikkeling

Voor het groeiproces van heel jonge kinderen is aandacht van volwassenen essentieel. Daarbij zou de aandacht moeten voldoen aan het principe van ‘serve and return’ [1], afkomstig uit de sporten zoals tennis of volleybal. Kort gezegd komt dit ‘serve and return’ erop neer dat de volwassene oog heeft voor signalen die een baby toont (serve, zoals gezichtsexpressies, gepruttel, bewegingen en gebaren) en reageert op deze signalen (return) [2]. Deze aandacht van de volwassenen voor het jonge kind is met zo noodzakelijk als licht en water voor een plant. Een interactie is geslaagd als baby en volwassene het spel een tijdje vol houden. Niet iedereen merkt signalen van een baby als gepruttel of het onrustig bewegen even makkelijk op. Maar reacties van volwassenen op baby’s zijn van nature afgestemd op heel jonge kinderen. Volwassenen spreken op een andere stemhoogte baby’s aan en verwoorden signalen als vraag (“zit er iets niet lekker in je buikje soms?”) zonder dat de baby de vraag kan beantwoorden (‘protocommunicatie’). Volwassenen die regelmatig aandacht hebben voor signalen van het jonge kind en daarop consistent reageren dragen bij aan diens ontwikkeling in brede zin: aan de hersenontwikkeling zoals het leren richten van aandacht, aan communicatie als een vorm van beurt nemen, en aan relatievorming (hechting).

Dagelijkse hectiek

In de dagelijkse hectiek van een babygroep krijgen de kinderen die zich het eerst laten horen vaak de meeste aandacht van pedagogisch medewerkers. De oudere kinderen op de babygroep zijn vaak in staat om verbaal of met hun gedrag aandacht te vragen. Zij doen een duidelijk appèl op de pedagogisch medewerker. Daarom is het belangrijk om je bewust te zijn van hoe je je aandacht verdeeld over de kinderen in de groep. Krijgen ook de rustige baby’s voldoende aandacht? Juist als baby’s zelf nog weinig initiatief kunnen nemen is het van belang dat pedagogisch medewerkers zelf contact maken of reageren op de babysignalen.

Oogcontact

Maar ook hoe je aandacht schenkt aan baby’s is van belang. Het is niet genoeg om de baby op schoot te hebben: oogcontact en taal gebruiken zijn onmisbaar.  Met oogcontact wordt duidelijk dat de ander aandacht voor je heeft. Oogcontact is een middel om positieve gevoelens te delen en helpt baby’s in het reguleren van hun gevoelens. Een recente studie laat zien dat baby’s die veel oogcontact op 5 maanden hebben op 11 maanden beter in staat zijn om hun aandacht te verleggen en vast te houden (aandachtcontrole) [3].  Aan het einde van het eerste jaar zijn baby’s in staat de blik van de volwassene te volgen om samen aandacht te besteden aan objecten of situaties. Ze leren dus hun aandacht te verleggen en vast te houden. Deze aandachtcontrole of –sturing is een bouwsteen voor de latere denkontwikkeling. Ontwikkeling in aandachtcontrole gebeurt alleen als een baby ervaren heeft dat de volwassene oog heeft voor diens signalen en erop reageert.

Vier stappen om aandacht te besteden aan signalen van het jonge kind

1. Juist omdat er meer kinderen op de groep zijn heb je niet de hele dag de tijd om signalen van een individueel kind waar te nemen. Maar zorg dat je elke dag een paar momenten van aandacht voor elke baby inbouwt.
2. Ondersteun de signalen van de baby en moedig ze Laat zien dat je er plezier in hebt om contact te maken.
3. Gebruik taal om de signalen van de baby te Als je er niet zeker van bent of je de signalen juist verstaat kun je ook dat verwoorden.
4. Kijk hoe de baby reageert op jouw aandacht, je blik en gebaren, je stemgeluid. Geef de baby tijd om daarop te reageren. Overigens kan een baby zelf aangeven als ze het contact wil beëindigen door weg te kijken.

Referenties

[1] Center on the developing child (z.d). In brief. The science of early childhood development. Gedownload van: https://46y5eh11fhgw3ve3ytpwxt9r-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2007/03/InBrief-The-Science-of-Early-Childhood-Development2.pdf

[2] http://www.talktolearn.org/your-turn/

[3]  Niedzwiecka,A.,  Ramotowska,  S., & Tomalski,  P. (2018). Mutual gaze  during early  mother-infant interaction  promotes  attention  control  development.  Child  Development, 89(6), 2230 – 2244.