door

Mehrnaz Tajik

Aan de slag met diversiteit en inclusie met de Diversiteitskaarten

Wat betekent diversiteit en inclusie voor de kinderopvang en school? Hoe kunnen we alle kinderen het gevoel geven dat ze er mogen zijn, dat ze erbij horen en dat ze gewaardeerd worden? Wat doen pesten, uitsluiting en discriminatie met jonge kinderen? En welke vooroordelen hebben we zelf? Hoe kunnen we opvoeden met respect voor diversiteit? Een praktisch hulpmiddel om met deze onderwerpen aan de slag te gaan zijn diversiteitskaarten.

Selena

Selena brengt de pop naar bed, wiegt de pop en zingt een slaapliedje. ‘Zij is heerlijk aan het spelen’, zou je zeggen. Wie goed kijkt, ziet toch iets geks. Er zijn geen poppen die op haar lijken. Er zijn geen personages in prentenboeken die zij kan naspelen. Er zijn geen verkleedkleren die lijken op de kleding van haar moeder, oma’s en tantes, in het speelkeukentje staat geen pak couscous en er ligt geen nep-kouseband en geen muziek zoals thuis, kortom: geen spullen die herinneren aan haar achtergrond.

Ieder kind is uniek en heeft het recht om gezien, gewaardeerd en gerespecteerd te worden. En dat is heel belangrijk, want kinderen vormen hun zelfbeeld aan de hand van interacties, rolmodellen, verhalen en beelden om hen heen. Ik hoor regelmatig leerkrachten, pedagogisch medewerkers (en ouders) zeggen dat ze wel meer ruimte voor diversiteit willen en dat ze kinderen antiracistisch willen opvoeden, maar niet weten hoe.

Diversiteitskaarten, een praktisch hulpmiddel

Ana del Barrio Saiz en Anke van Keulen ontwikkelden een praktisch hulpmiddel: de Diversiteitskaarten ‘Wij zijn samen verschillend’. Deze kaartenset biedt een praktisch handvat voor kinderopvang en onderwijs om bewust te worden van het thema diversiteit en om kennis over dit thema te vergroten.

Diversiteitskaarten

De kaarten bevatten bovendien concrete voorbeelden van pedagogische activiteiten die inclusie bevorderen. Eigenlijk worden de volwassenen met deze kaarten uitgenodigd om te spelen. Om weer met nieuwe ogen te kijken naar de omgeving die ze voor kinderen creëren.

De kaartenset is gratis te downloaden op http://www.anadelbarrio.nl/

Samen aan de slag

De diversiteitskaarten zijn gemaakt voor pedagogisch medewerkers in de kinderopvang, leerkrachten in het basisonderwijs en studenten in pedagogische opleidingen. Zij gebruiken de kaarten onder begeleiding van een pedagogisch coach of docent in teambesprekingen, of tijdens workshops of studiesessies.

Op elke kaart staat een thema centraal uit het Pedagogisch kader Samen Verschillend, met daarbij een praktijkvoorbeeld, achtergrondinformatie en een reflectievraag of oefening. De werkvormen zijn reflectievragen, oefentips voor de pedagogische praktijk en het delen van ervaringen.

Bewust worden van je eigen bril

Werken aan respect voor diversiteit en inclusie vraagt om een gezamenlijk leerproces. Want als pedagogisch medewerker ben je niet neutraal of zonder cultuur. Factoren zoals jouw eigen opvoeding, huidskleur, geslacht en woonplaats dragen bij aan wie je bent en hoe je behandeld wordt [1]. Dit heeft uiteraard ook invloed op ons gedrag naar de kinderen toe: hoe we ons uitdrukken, ons (pedagogisch) handelen, de activiteiten die we aanbieden, het materiaal dat we aanschaffen.

Bij het bemiddelen bij onenigheid tussen kinderen over speelgoed blijken pedagogisch medewerkers van Nederlandse afkomst bijvoorbeeld vaker te zeggen ‘om de beurt’, terwijl pedagogisch medewerkers van Marokkaans-Nederlandse afkomst vaker kinderen aanmoedigen om samen te spelen met het speelgoed [2].

Onbewuste boodschappen

Of we kinderen de ruimte geven om te zijn wie ze zijn, zit verborgen in onze uitspraken, reacties en ons handelen. En die verborgen boodschappen zijn vaak heel subtiel en onbewust. Denk maar eens aan pleisters. Die zijn vaak alleen maar verkrijgbaar in zalmroze. We noemen dit heel vaak ‘huidskleur’. Evenals die ene potloodkleur. ‘Er zijn toch heel veel huidskleuren? Waarom zou dat de standaard zijn?’ merkte kunstenares Gerjanne van Zuilen op. Het geeft de onbewuste boodschap aan kinderen met een andere huidskleur dat hun huidskleur er niet bij hoort. In dit blog vertelt Gerjanne hoe zij dit aanpakt in haar kunstlessen.

NASF bracht pleisters in 6 verschillende huidskleuren uit. Kijk op https://www.nasf.nl/hetgrotereverband/

Lyra huidskleurpotloden

Kinderen ervaren al op jonge leeftijd vooroordelen. Door alle subtiele en soms minder subtiele boodschappen hebben ze een beeld van wie er ‘succesvol en geliefd’ is in onze samenleving [3]. Discriminatie beïnvloedt kinderen in hun identiteitsontwikkeling, in hun zelfbeeld, in hun welbevinden, in hun motivatie tot leren [4]. In dit blog wordt mooi uitgelegd hoe dit onderzocht is. Het onderzoek is in verschillende landen herhaald en laten dezelfde resultaten zien. Dit filmpje van een Vlaams tv-programma is een mooi voorbeeld hiervan.

No, we go home

Ook in onze uitspraken en vragen komt ons eigen beeld van de wereld terug en dat kan een kind het gevoel van uitsluiting geven. Bijvoorbeeld wanneer er na de zomer in de kring aan alle kinderen wordt gevraagd waar ze naartoe zijn geweest. Een kind dat uit een gezin komt waar op vakantie gaan niet mogelijk is, kan zich buitengesloten voelen.

Je kunt er ook niet vanuit gaan dat wanneer een gezin naar het buitenland gaat, dat zij op vakantie gaan. Zoals dit voorbeeld laat zien: ‘Oh jullie gaan familie bezoeken in het buitenland tijdens de vakantie’, zei de pm’er. ‘No, we go home’, antwoordde de ouder. Dit gezin gebruikt de vakantieperiode om naar hun geboorteland te reizen en daar in hun eigen huis op te laden voor de periode na de vakantie.

Aandachtspunten

Hoe ga je zo’n leerproces over diversiteit aan? Uit het praktijkonderzoek ‘Diversiteit en Verbinding’ van Elly Singer en Anke van Keulen, dat tussen 2020-2021 in samenwerking met drie kinderopvangorganisaties plaats vond, komen de volgende aandachtspunten naar voren:

1. Bewustwording
2. Respectvol gedrag stimuleren
3. Reflectie op gang brengen

De diversiteitskaarten bieden een praktisch handvat hiervoor. Zo bouwen we samen aan een wereld waarin alle kinderen zich gezien en gewaardeerd voelen!

VN-verdrag van de Rechten van het Kind

Artikel 2: Elk kind, heeft het recht zich te ontplooien in een omgeving die gekenmerkt wordt door gelijkwaardigheid en respect voor diversiteit.

Artikel 12: Elk kind heeft het recht om haar of zijn mening kenbaar te maken over zaken die hem of haar aangaan. De visie van elke kind moet erkend en gewaardeerd worden.

Tips voor inclusie  

Bespreek met ouders dat je graag aandacht wilt besteden aan de thuiscultuur. Geef aan dat je interesse hebt in de cultuur van de kinderen en hier een plek voor wilt creëren op de groep. Hebben ouders daar misschien ideeën voor?

1. Maak een familiemuur.
   

   Kaart 2.4. Ouders ontmoeten met de familiemuur

   Dit is een mooie manier om met ouders en kinderen in gesprek te gaan over thuis en geeft ouders en kinderen het gevoel dat zij als familie gewaardeerd worden. Op kaart 2.4 van de Diversiteitskaarten staat uitgelegd hoe je de familiemuur vormgeeft. Je kan met kinderen samen op zoek naar overeenkomsten tussen families. Bijvoorbeeld: ‘Hé. Jullie hebben allebei een broertje’. Let niet alleen op uiterlijke overeenkomsten, maar vooral op gedeelde kwaliteiten en interesses.

2. Breng diversiteit in je materiaal en inrichting. Bijvoorbeeld poppen met verschillende etnische uitstraling, pleisters in verschillende tinten, alledaagse spullen uit verschillende culturen in de huishoek, kleurpotloden of krijtjes in alle huidskleuren (bijvoorbeeld van Lyra) en prentenboeken die diversiteit uitstralen. In dit blog worden meer tips gegeven voor een diverse inrichting.
3. Loop de boekenhoek na op diversiteit.
   

   Waar is mijn noedelsoep?!?

   Kijk kritisch naar je boeken en de hoofdpersonen. Komen hier voldoende verschillende culturen, gezinssamenstellingen en haar- en huidskleuren in naar voren? Gelukkig komen er steeds meer boeken waar meer diversiteit in voorkomt. Lees dit blog voor boekentips.

   

   Mijn twee oma’s
4. Zorg voor diversiteit in het muziekaanbod. Iedere cultuur heeft zijn eigen muziek, liedjes, versjes en (hand- en schoot) spelletjes zoals ‘zagen zagen’. Kun je misschien muziek, liedjes of spelletjes uit andere culturen gebruiken? Wil je meer ideeën? Lees dan dit blog over hoe je muziek inzet voor zelfvertrouwen en samengevoel.

Bronnen

[1] Eva Dierickx en Eva Faes, 2020, Gesprekken over etniciteit, HJK, nr 3, p 22 – 24

[2] Sanne K. Huijbregts (2009). Cultural diversity in centre-based child care: Differences and similarities in caregiveres’ cultural beliefs. In A. Keulen en E. Singer (red.) Samen Verschillend. Pedagogisch kader Diversiteit in kindercentra 0-13 jaar. Reed Business: Maarssen.

[3] EarlyYearsBlog Pauline Slot, 8/10/2018, Culturele diversiteit en vooroordelen, https://earlyyearsblog.nl/2018/10/08/culturele-diversiteit-en-belang-rolmodellen/

[4] Wilma Schepers (2021). Werken aan diversiteit, BBMP, p 15 – 17.