door

Pauline Slot

Discriminatie: samen kunnen we hier iets aan doen!

Discriminatie en racisme zijn hardnekkig, ook in onze samenleving. De recente protesten naar aanleiding van de dood van George Floyd door politiegeweld drukken ons met de neus op de feiten. Ook in Nederland is er sprake van discriminatie. Onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau laat zien dat 18% van de kinderen in het basis- en voortgezet onderwijs wel eens gediscrimineerd wordt en voor kinderen met een migratieachtergrond is dit zelfs 50% [1]. Wat betekent dit voor jonge kinderen die opgroeien in de huidige samenleving? Welke rol kunnen pedagogisch professionals nemen in deze kwestie?

Waar komt discriminatie vandaan?

Het menselijk brein is erop gebouwd om de wereld om ons heen te ordenen en dat doen we door mensen te categoriseren op basis van verschillende kenmerken. Zelfs jonge baby’s zijn al in staat om onderscheid te maken naar geluiden, beelden en kleuren en kunnen mensen indelen op basis van deze kenmerken. Dus het groeperen van mensen op basis van bijvoorbeeld huidskleur of de kleur van het haar is een natuurlijke reactie. Het risico op discriminatie en racisme ontstaat op het moment dat er een sociale betekenis of een waardeoordeel wordt gekoppeld aan deze fysieke waarneming, zoals “mensen met een donkere huidskleur zijn asociaal”.

Amerikaans onderzoek uit de jaren ’40 en ’50 heeft laten zien dat alle kinderen, ongeacht hun huidskleur, witte poppen mooier en liever vonden dan zwarte poppen, ook wel bekend als het poppen experiment. In een blog die in 2018 is gepubliceerd heb ik hier aandacht aan besteed [2]. In deze blog stond ook een link naar een recent onderzoek in Italië waarbij eenzelfde soort poppen experiment werd uitgevoerd met dezelfde, schokkende resultaten. Alle kinderen hadden een voorkeur voor de witte pop. Wanneer gevraagd werd op welke pop ze zelf het meest leken, hadden kinderen met een andere huidskleur het zichtbaar moeilijk. Ze kozen de zwarte pop – de pop waarvan ze net hadden gezegd dat hij lelijk en stout was….

Effecten op ontwikkeling van kinderen

Discriminatie gaat over de waarneming en ervaring van mensen en gaat over ongelijke machtsverhoudingen waarin een individu of een groep als minderwaardig wordt neergezet. Discriminatie kan individueel ervaren worden, bijvoorbeeld een kind dat gepest wordt om zijn huidskleur, of kan een maatschappelijke kwestie zijn, zoals het neerzetten van Marokkaanse jongens als criminelen. Beide hebben effect op kinderen. Vooral jonge kinderen ervaren zelf misschien nog weinig of geen individuele discriminatie, maar worden wel blootgesteld aan maatschappelijke discriminatie of racisme als mensen hierover praten of als er media-aandacht voor is.

Onderzoek heeft laten zien dat discriminatie negatieve effecten heeft op het zelfbeeld, zelfvertrouwen en gevoel van zelfwaardering van kinderen [3]. Ook zijn er relaties aangetoond tussen ervaren discriminatie en externaliserend probleemgedrag, dus gedrag dat naar buiten toe gericht is zoals agressie of grensoverschrijdend gedrag.  Daarnaast heeft het invloed op de schoolprestaties en versterkt het kansenongelijkheid, zie ook de recent verschenen blog over kansenongelijkheid hiervoor [4].

Welke lessen kunnen we leren?

In andere blogs is al stilgestaan bij praktische tips voor in de groep [4, 5] en in 2019 is een blog verschenen over het in gesprek gaan over vooroordelen [6]. Deze blog is vooral gericht op het vergroten van bewustwording en het aanzetten tot nadenken en reflectie. Bedenk dat dit een continu proces is. Hoe je een paar jaar geleden over iets dacht, is misschien anders dan hoe je hier nu tegenaan kijkt. Zelfs premier Rutte zei dat hij anders is gaan denken over Zwarte Piet nadat hij verschillende mensen had gesproken die hem vertelden hoe kwetsend Zwarte Piet is.

1. Je denk misschien bij jezelf “discriminatie speelt bij ons niet”. Wil je eens onderzoeken hoe dat bij jou werkt? Dan is deze test interessant om eens te doen om te kijken welke verborgen voorkeur voor huidskleur of etnische achtergrond je hebt: https://www.onderhuids.nl/test-jezelf/. Ook is er nog wat meer achtergrondinformatie te vinden op de website.
2. Discriminatie is wanneer je onderscheid maakt terwijl het niet van toepassing is. Bedenk wanneer je je hier zelf schuldig aan maakt (ook als het niet persé negatief bedoeld is). Bijvoorbeeld als je met je collega praat over de Turkse moeder die niet lang blijft tijdens de inloop of het ophalen van het kind. Komt dat omdát zij Turks is of kunnen er ook andere redenen zijn (bijvoorbeeld omdat ze moet werken, net als veel Nederlandse ouders)? Dus als je hier met een collega over praat, vraag je dan af of het relevant is om te benoemen dat het een Turkse ouder betreft.
3. Bedenk ook of het relevant is om te vermelden wat de achtergrond van een kind is als je praat over het gedrag van een kind, bijvoorbeeld ‘een kind dat nog weinig zelfstandig is’ (typisch Indiaas), ‘druk is’ (typisch Marokkaans), ‘lekker mondig is’ (typisch Nederlands). Daarmee geef je eigenlijk een verklaring voor het gedrag van een kind vanuit die achtergrond, terwijl er ook drukke Nederlandse kinderen, weinig zelfstandige Marokkaanse kinderen en mondige Indiase kinderen zijn. Dit is vooral van belang omdat je aan sommige kenmerken meer waarde toekent (bijvoorbeeld mondigheid en zelfstandigheid) en andere kenmerken minder waardeert (druk gedrag).

Maatschappelijke discriminatie is lastig om in je eentje te veranderen, maar samen staan we sterker. Als iedereen bereid is om kritisch naar zichzelf en naar zijn/haar eigen rol te kijken, dan is de eerste stap gezet. Bewustwording van onze eigen valkuilen kan helpen om hier zorgvuldiger mee om te gaan en alle kinderen, ongeacht hun achtergrond, het gevoel te geven dat ze ertoe doen!

Meer lezen?

[1] SCP (2020). Ervaren discriminatie in Nederland II. Gevonden ophttps://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2020/04/02/ervaren-discriminatie-in-nederland-ii

[2] blog vooroordelen: https://earlyyearsblog.nl/2018/10/08/culturele-diversiteit-en-belang-rolmodellen/

[3] Marks, A. K., Ejesi, K., McCullough, M., & Garcia Coll, C. (2015). The development and implications of racism and discrimination. Handbook of Child Psychology and Developmental Science, 3, 323-349.

[4] blog kansenongelijkheid https://earlyyearsblog.nl/2020/05/22/kansenongelijkheid-aanpakken-in-de-groep/

[5] blog inrichting van de ruimte: https://earlyyearsblog.nl/2019/11/15/waarom-meer-herkenning-in-de-inrichting-belangrijk-is-voor-het-zelfbeeld-van-de-kinderen/

[6] blog in gesprek over vooroordelen https://earlyyearsblog.nl/2019/04/05/in-gesprek-over-vooroordelen/

Samen verschillend: Pedagogisch kader diversiteit in kindercentra 0-13 jaar. Gratis te downloaden via https://www.stichtingbkk.nl/images/Boek_peka_samen_verschillend.pdf

Video’s

Poppen experiment in Italië: https://www.youtube.com/watch?v=QRZPw-9sJtQ&t=84sen

Soortgelijke test in Nederland: https://www.youtube.com/watch?v=GLEfUu5lbYs

Hoe kijken kinderen aan tegen ras en etniciteit? Korte video waarin we een inkijkje krijgen in gedachten en gevoelens van kinderen (CNN News) https://www.youtube.com/watch?v=GPVNJgfDwpw