Blog
Kansenongelijkheid aanpakken in de groep
“Waar je wiegje staat, bepaalt voor een groot deel onze toekomst” [1] Er is bijvoorbeeld nu veel aandacht voor kinderen die achterstanden oplopen, omdat ze in de coronatijd niet naar de (voor)school of kinderopvang konden gaan. Kansenongelijkheid krijgt veel aandacht, maar wat kun je eraan doen om kinderen gelijkere kansen te bieden? Onderzoek door professor Jim Cummins laat zien dat kansenongelijkheid een rol speelt bij verschillende groepen kinderen, wat vraagt om verschillen in aanpak. Maar eerst, wat is kansenongelijkheid eigenlijk?
Kansenongelijkheid
Met kansenongelijkheid bedoelen we dat niet alle kinderen dezelfde kansen krijgen om zich optimaal te ontwikkelen. Dit heeft vaak te maken met bepaalde kenmerken van de gezinssituatie, zoals een laag opleidingsniveau van ouders, een migratie-achtergrond of het spreken van een andere thuistaal. Er kan natuurlijk een combinatie zijn van een of meer van deze achtergrondkenmerken. Professor Jim Cummins onderscheidt drie groepen kinderen waarbij sprake is van kansenongelijkheid en geeft handvatten en strategieën die aansluiten bij de verschillende groepen kinderen [2]. Deze worden hieronder beschreven.
Kinderen van laagopgeleide ouders
De oorsprong van kansenongelijkheid ligt voor deze kinderen in het opgroeien in een achterstandssituatie van bijvoorbeeld armoede [3]. Er is bijvoorbeeld geen geld om boeken, puzzels of uitdagende speelmaterialen te kopen. Of ouders hebben weinig mogelijkheden om naar de plaatselijke bibliotheek te gaan. Het kan ook zijn dat sommige opvoedingspraktijken, zoals (voor)lezen geen onderdeel van de dagelijkse opvoeding zijn waardoor kinderen opgroeien in een minder stimulerende omgeving. Het belang van (voor)lezen is alom bekend en een oplossing kan soms simpel zijn.
Tip 1: Zorg dat deze gezinnen toegang hebben tot boeken en uitdagende speelleermaterialen! Maak bijvoorbeeld een eigen bibliotheek eventueel met een comfortabel ingericht leeshoekje in de school of op de opvang. Of geef boekjes of andere materialen mee naar huis. Moedig kinderen en hun ouders aan om boekjes mee naar huis te nemen en samen te lezen.
Tip 2: Gebruik rijke taal tijdens alle momenten van de dag, inclusief de routine- of zorgmomenten! In eerdere blogs is hier uitgebreid over geschreven [5]
Meertalige kinderen
Ook kinderen die thuis een andere taal spreken hebben minder kansen om hun volle potentie te ontwikkelen. Dit ligt deels in het niet (voldoende) kunnen begrijpen van de Nederlandse taal, waardoor kinderen zich ook op andere domeinen niet altijd optimaal ontwikkelen. Het ligt voor de hand om vooral aandacht te besteden aan het stimuleren van het begrijpen en gebruiken van taal.
Tip 3: Gebruik alle activiteiten, spel en routinemomenten om kinderen zoveel mogelijk bloot te stellen aan taal en bouw hierbij voort op de thuistaal van een kind!
Onderzoek in Vlaanderen heeft laten zien dat meertalige kinderen die thuis vaker de thuistaal spreken (al dan niet in combinatie met het spreken van Nederlands) op 15-jarige leeftijd beter presteerden op lezen, rekenen en natuurwetenschappen dan meertalige kinderen die alleen Nederlands spraken [6].
Tip 4: Stimuleer ook ouders om zoveel mogelijk met hun kind te praten – ook of júist in de moedertaal [4].
Kinderen die zich achtergesteld voelen
Cummins onderscheidt nog een derde groep kinderen, namelijk kinderen die zich gemarginaliseerd of achtergesteld voelen – zich niet thuis voelen. De oorsprong van dit gevoel kan te maken hebben met discriminatie, stereotypering of een gevoel van onderwaardering van hun identiteit [7]. Daarnaast spelen ook de lagere verwachtingen die pedagogisch medewerkers of leerkrachten soms hebben van wat deze kinderen een rol.
Tip 5: Erken en waardeer de identiteit van kinderen. Dit kun je doen door het inclusief maken van de speel-leeromgeving waarin alle kinderen zich kunnen herkennen in de inrichting en materialen [8]. Kijk bijvoorbeeld eens naar je boeken en materialen: weerspiegelen deze de diversiteit in de groep en de samenleving? Of zijn de materialen minder divers, zoals boekjes met alleen westers uitziende blanke kinderen/mensen? Of blijken er stereotypen uit de boeken/materialen? Bijvoorbeeld een boek over beroepen waarin een dokter wordt afgebeeld als blanke man en waarin een vuilnisman of schoonmaker een (licht) getinte huidskleur heeft. We zijn ons hier misschien niet altijd bewust van, maar dit soort verborgen boodschappen kunnen wel een gevoel van onderwaardering en marginalisering geven bij kinderen (en hun ouders).
In de praktijk
Als professional kun je veel doen om kansenongelijkheid aan te pakken in de groep. Kijk daarbij goed naar de mogelijke oorsprong van kansenongelijkheid om een passende aanpak te kiezen. Misschien is een gecombineerde aanpak nog het best om zo tegemoet te komen aan de diversiteit in achtergronden in je groep!
Bronnen:
[1] deze blog is gebaseerd op het eerder verschenen artikel in HJK: https://www.hjk-online.nl/beleid/kansenongelijkheid-aanpakken/
[2] Cummins, J. (2015). Inclusion and Language Learning: Pedagogical Principles for Integrating Students from Marginalized Groups in the Mainstream Classroom. C., Bongartz, A., Rohde,(dir.), 95-116. Te vinden via https://www.peterlang.com/view/9783653971880/xhtml/chapter006.xhtml
[3] blog armoede: https://earlyyearsblog.nl/2019/08/30/heb-je-een-leuke-vakantie-gehad-thuis/
[4] blog moedertaal: https://earlyyearsblog.nl/2019/11/29/de-moedertaal-is-de-beste-taal/
[5] blogs over taal en (voor)lezen in de groep: https://earlyyearsblog.nl/2019/06/21/samen-praten-over-praatplaten/ en https://earlyyearsblog.nl/2018/11/16/de-verteltafel-in-7-praktische-stappen/ en
https://earlyyearsblog.nl/2018/10/10/162/
[6] Agirdag, O., & Vanlaar, G. (2016). Does more exposure to the language of instruction lead to higher academic achievement? A cross-national examination. International Journal of Bilingualism. doi: 10.1177/1367006916658711.
[7] blogs vooroordelen: https://earlyyearsblog.nl/2018/10/08/culturele-diversiteit-en-belang-rolmodellen/ en https://earlyyearsblog.nl/2019/04/05/in-gesprek-over-vooroordelen/
[8] blog inrichting ruimte: https://earlyyearsblog.nl/2019/11/15/waarom-meer-herkenning-in-de-inrichting-belangrijk-is-voor-het-zelfbeeld-van-de-kinderen/
