Blog
Knutselen? Stimuleer de creatieve hersenen en autonomie
Op tafel liggen plaatjes van de verschillende paddenstoelen. “Hé juf, deze heeft strepen! Roept een jongetje. Iemand anders bekijkt een andere paddenstoel. “Deze niet. Deze lijkt wel een gebakken broodje.” “Haha, deze lijkt op een pannenkoek.” Nadat de kinderen veel verschillende paddenstoelen hebben gezien, gaan ze zelf een paddenstoel maken. En ze gebruiken geen papier, maar aluminiumfolie. Dat kun je zo goed kneden in een vorm. En ze mogen het beplakken met gekleurd tape. “Iedereen mag zijn eigen fantasiepaddenstoel maken. Niet rood met witte stippen. Die bestaat al,” legt kunstjuf Gerjanne uit.
Gerjanne van Zuilen is kunstleerkracht op een basisschool in de Schilderswijk van Den Haag. Ze geeft kunstlessen in een cultureel diverse kleuterklas. De kunstlessen zijn altijd passend bij het thema.
De kinderen maken allemaal een fantasiepaddenstoel. Deze paddenstoelen staan in een kring. Want dat had het kind ontdekt na het bestuderen van verschillende paddenstoelen.
Knutselwerkjes en creativiteit
Wat mooi is aan de aanpak van de kunstleerkracht is dat zij de kinderen eerst inspireert en daarna de creativiteit van de kinderen stimuleert. Wanneer kinderen mogen experimenteren, bouwen ze aan hun creatieve hersenen [1]. Zo kan er een creatief proces ontstaan. Kinderen experimenteren met het materiaal, zoeken naar mogelijkheden, als dat niet lukt zoeken ze naar andere oplossingen. Gaandeweg ontstaat er iets wat ze misschien niet van te voren hadden bedacht. Maar tijdens dit creatieve proces hebben ze eigen oplossingen gevonden en nieuwe inzichten opgedaan.
Creatieve brein
Volgens hoogleraar klinische neuropsychologie Erik Scherder is kunst en creativiteit van essentieel belang voor het stimuleren van de hersenen. “Bereik het creatieve effect maar eens met iets anders dan kunst. Bijvoorbeeld met hockey. Dat lukt je niet! Het gaat bij kunst om een unieke combinatie van rust, ideeën, sociaal of alleen bezig zijn. Ergens in opgaan, in combinatie met je emotioneel voelen. Met niet alleen blij of verdrietig zijn maar juist ook met die andere emoties. De trots die je voelt als je iets hebt gemaakt. De uitdaging van steeds iets nieuws willen verzinnen. Vooral dat laatste is bij het maken van kunst heel belangrijk,” vertelt professor Erik Scherder. [2]
Autonomie en zelfvertrouwen
Wanneer kinderen vrij gelaten worden in wat ze maken, krijgen kinderen een gevoel van autonomie. Zij mogen zelf nadenken wat ze mooi vinden. Daarbij geeft het meer uitdaging, want ze moeten steeds oplossingen bedenken. Wanneer ze de ruimte krijgen om te experimenteren, kunnen kinderen niet falen. Want er is geen goed of fout. Als leerkracht heb je dan meer een begeleidende rol dan een sturende rol. Je inspireert, denkt mee, helpt kinderen experimenteren, oplossingen zoeken en eigen ideeën ontwikkelen. Kinderen groeien en stralen van trots bij hun zelfbedachte kunstwerk. Zo ontstaat zelfvertrouwen.
Inspireren
Inspireren is een mooie eerste stap om kinderen tot creativiteit aan te zetten. Laat vooral los wat het moet worden, maar inspireer met verhalen en verschillende voorbeelden. Hebben ze zelf eens een paddenstoel gezien? Waar was dat? En hoe zag die eruit? Hoe staan de paddenstoelen bij elkaar? In een rijtje, op een hoopje of in een kring? Laat plaatjes zien of laat echte paddenstoelen in een glazen potje zien. Dan komen kinderen erachter dat de rood-met-witte-stippen maar 1 van de vele varianten zijn. Ze krijgen meer kennis en meer ideeën over de mogelijke vormen en kleuren. Kies dan een materiaalsoort dat past bij de mogelijkheden van de kinderen. Met aluminiumfolie kunnen de kinderen makkelijk verschillende vormen kneden. En het beplakken met tape is een interessante en motorisch uitdagende manier om de paddenstoel kleur te geven.
Een grote en een kleine paddenstoel “Want niet alle paddenstoelen zijn even groot,” vertelt het kind.
Geen rekenles
Wanneer kinderen leren over kleuren mengen, gebeurt het in veel groepen nog vaak dat kinderen gericht rood bij blauw moeten doen en moeten opschrijven wat het dan wordt. Alsof het een rekenles is! Dit roept weinig plezier, nieuwsgierigheid of creativiteit op. Laat de kinderen zelf experimenteren met mengen van kleuren. Met peuters kun je er een fantasiespel van maken. Vertel bijvoorbeeld een verhaal over iemand die kan toveren met kleuren: “De heks deed gele en rode kleuren bij elkaar en POEF: het werd oranje!” Peuters kunnen kleuren mengen en stippen schilderen op papier. Nog uitdagender is om heksensoep te maken van water met waterverf en ander materiaal zoals glitters of plastic kikkers of stukje wol. Dan wordt het mengen van kleuren een spel.
Interessant materiaal
Om kinderen te stimuleren tot experimenteren en buiten bestaande kaders te denken, maakt het veel uit welk materiaal je kiest. Er wordt vaak gekozen voor gekleurd papier. Maar doordat kinderen dit al zo vaak hebben gebruikt, roept het geen nieuwe associaties op. Het zet hen niet aan tot het verkennen van het materiaal en de mogelijkheden. Meer geschikt is materiaal wat kinderen nog niet vaak hebben gebruikt of wat geen vaste associaties oproept: open eind materiaal. ‘Open eind’ materiaal daagt kinderen meer uit tot flexibel denken en verkennen van de mogelijkheden [3]. Kies bijvoorbeeld materiaal van verschillende structuren en texturen. Zoals in het voorbeeld aluminiumfolie en tape. Je kunt natuurmaterialen gebruiken, zoals schelpen, dennenappels, riet en boomschors. Materialen met een sterke geur, zoals koffiebonen en waspoeder, lokt weer andere associaties en reacties op. Materiaal zoals eierdozen, kartonnen rietjes, cadeaulint, bubblewrap plastic, ijsstokjes stimuleert tot meer ruimtelijk te werken dan op het platte vlak. Daarnaast zijn deze materialen gratis of goedkoop verkrijgbaar.
Dus inspireer kinderen tot creativiteit en durf los te laten wat het moet worden!
Als kinderen zelf mogen uitproberen en zelf mogen bedenken wat zij mooi vinden, geeft hen uitdaging, ruimte voor autonomie en creativiteit en zelfvertrouwen!
Bronnen
[1] Mieras, M. (2012). Kunsteducatie: broodnodig voor het kinderbrein. Beschikbaar via bit.ly/1qVLaLp
[2] Timmermans, B. (2017). Interview met Erik Scherder: Kunst broodnodig voor het kinderbrein. https://www.kunstfanaatjes.nl/artikelen/kunst-broodnodig-kinderbrein/
[3] Curtis, D. & Carter, M. (2010). Leven en leren met kinderen: de groepsruimte als pedagoog. Amsterdam: Elsevier gezondheidszorg.
