Early life stress: voorkomen is beter dan genezen

Carlijn Waaijer, Masterstudent Youth, Education and Society, Universiteit Utrecht

Kinderen met wie het goed ging voor de coronapandemie redden zich vaak wel. Maar vooral kwetsbare kinderen worden hard geraakt door alle corona-maatregelen. Dit constateerde het Nederlands Jeugdinstituut in recent onderzoek [1]. Eén van de gevaren die op de loer ligt, is dat kinderen early life stress kunnen ontwikkelen. Dit kan nu en in de toekomst grote gevolgen hebben. Het is daarom belangrijker dan ooit om, ook bij de allerkleinsten, in te zetten op preventie zodat alle kinderen kunnen opgroeien tot gezonde en gelukkige volwassenen. Maar hoe doen we dat? Ik sprak hierover met Ellen-Joan Wessels van het Nederlands Centrum voor Jeugdgezondheid en kreeg allerlei handige tips.

Stress

Er zijn drie soorten stress: positieve, hanteerbare en chronische stress [2]. Stress is heel normaal en is helemaal niet altijd slecht. Over die eerste twee soorten hoeven we ons dan ook geen grote zorgen te maken. Ze helpen ons bij het opbouwen van veerkracht en zelfvertrouwen. Chronische stress kan daarentegen tot ver in de volwassenheid tot gezondheidsproblemen leiden. Chronische of frequente stress tijdens het opgroeien noemen we early life stress[2]. Early life stress kan heel schadelijk zijn, omdat het ook invloed heeft op ons lichaam, bijvoorbeeld op de hersennetwerken, hart- en vaatstelsel en ons hormoonstelsel [2, 4]. Stress zit dus niet alleen in je hoofd, maar beïnvloedt ook je biologische systeem. Op de lange termijn kan dit bijvoorbeeld leiden tot het ontwikkelen van diabetes, depressies en afwijkingen in het immuunsysteem. Het is duidelijk: early life stress moeten we zoveel mogelijk proberen te voorkomen.

Drie elementen van stress

Volgens Ellen-Joan is de mate van stress die iemand ervaart afhankelijk van drie dingen:

1. de stressor: de gebeurtenis die stress oplevert
2. het persoonlijke stresspatroon: voor kinderen vertalen we dit vaak naar veerkracht
3. een liefdevol steunende omgeving.

Het is belangrijk dat we allemaal weten aan welke knoppen we kunnen draaien. Iedereen kan een bijdrage leveren aan het voorkomen van early life stress. Investeren in de veerkrachtontwikkeling en deel uitmaken van de liefdevol steunende omgeving kunnen als het ware een bufferend early life stress medicijn zijn!

Veerkracht versterken

Werken aan veerkracht klinkt ingewikkelder dan het is. Veerkracht is eigenlijk een natuurlijk verschijnsel: als een kind leert lopen, zien we het honderd keer vallen, maar ook weer honderd keer opstaan [3]. Het gaat erom dat het niet erg is om te vallen en dat een kind blijft proberen: kinderen ervaren veerkracht door ervaringen op te doen met oefenen. Gun kinderen die oefenkansen zodat hun zelfvertrouwen kan groeien. Dit kan dus al van kleins af aan!

• Moedig kinderen aan en complimenteer ze als je hebt gezien dat ze zich hebben ingezet om iets nieuws te leren. Zeg bijvoorbeeld “Ik zag dat je bleef volhouden, ook toen het lastig was. Wat goed van jou!” Zo stimuleer je kinderen om te blijven proberen en veerkracht op te bouwen. Lees in deze blog meer over hoe je kinderen effectieve complimenten kan geven.
• Beloon de pogingen en inzet van een kind in plaats van het resultaat: “Wat heb jij vandaag je best gedaan!”

Liefdevol steunende omgeving

Volgens Ellen-Joan is een liefdevol steunende omgeving een hele belangrijke buffer voor zowel het kind als de ouders. Niet voor niets zijn clichés als “het maakt uit waar je wiegje staat” en “It takes a village to raise a child” nog steeds relevant: opvoeden doen ouders niet alleen, daarvoor hebben zij een deze liefdevolle steunende omgeving nodig. Ook als professional maak jij deel uit van die omgeving en speel je een belangrijke rol. We herinneren ons allemaal een juf of meester die ons het gevoel gaf ons te zien. Ook jij kan degene zijn waarbij het kind terecht kan om steun te vinden en zo tot rust te komen.

• Help kinderen hun emoties te uiten. Blijf zelf altijd rustig en help het kind verwoorden wat er aan de hand is. Zeker bij jonge kinderen kan een tekening maken ook een fijne manier zijn. Meer hierover lees je in deze blog.
• Heb aandacht voor de omgeving om een gezin heen. Ga bijvoorbeeld eens na in hoeverre het gezin een sociaal netwerk heeft: Wie komen er wel eens op bezoek? Spelen grootouders of ooms of tantes ook een rol in de opvoeding?

Toegankelijke tips voor iedereen

Je hebt niet altijd directe invloed op de omstandigheden waar een kind mee te maken heeft. Toch zijn er altijd dingen die je wel kunt doen om te proberen de balans te herstellen, vertelt Ellen-Joan. Dit hoeft niet altijd ingewikkeld te zijn of geld te kosten!

• Ga naar buiten de natuur in! De natuur met zijn kleur groen en buitenlicht zijn belangrijk voor rust. Laat kinderen extra buitenspelen bijvoorbeeld door van sommige activiteiten buitenactiviteiten te maken.
• Rennen en bewegen maakt het hormoon dopamine aan waar je blij van wordt. Zorg dus van tijd tot tijd voor een moment om lekker te bewegen, zoals samen dansen, een bewegingsspelletje of een extra moment naar de gymzaal.
• Focus met kinderen op hun ademhaling. Ook met jongere kinderen kan je dit doen. Ellen-Joan: “Laat kinderen hun handen op de buik leggen en laat ze ervaren dat de buik bol wordt als je inademt en in terugveert als je uitademt. Het is vergelijkbaar met een soort golfjes, zoals in de zee”.

Meer weten?

Publicatie van het NCJ over Early Life Stress: https://assets.ncj.nl/docs/04151a81-ab2f-4258-87f0-59d86052c3a1.pdf

Website van het NCJ over Early Life Stress: https://www.ncj.nl/themadossiers/earlylifestress/.

Bronnen

1. Speetjens, P., Vink, C., Ince, D., & Hoex, J. (2020). De gevolgen van de corona-maatregelen voor kinderen: Een eerste indruk. Nederlands Jeugdinstituut. https://www.nji.nl/nl/Download-NJi/De-gevolgen-van-coronamaatregelen-voor-kinderen.pdf
2. Pijpers, F., Vanneste, Y., & Feron, F. (2019). Stress bij kinderen: Hoe houden we het gezond? Stress bezien vanuit de Jeugdgezondheidszorg. Nederlands Centrum Jeugdgezondheid.
3. Interview met Ellen-Joan Wessels, werkzaam als adviseur en changemaker bij Nederlands Centrum Jeugdgezondheid.
4. Cui, M., Yang, Y., Yang, J., Zhang, J., Han, H., Ma, W., Li, H., Mao, R., Xu, L., Hao, W., & Cao, J. (2006). Enriched environment experiences overcomes the memory deficits and depressive-like behavior induced by early life stress. Neuroscience Letters, 404, 208 – 212. https://doi:10.1016/j.neulet.2006.05.048