Wanneer zijn complimenten effectief?

Deze blog van Olga Wyslowska is oorspronkelijk geplaatst op onze zusterblog Czym Skorupka en verscheen ook eerder op earlyyearsblog.eu. Het blogbericht is vertaald en bewerkt door Bodine Romijn.

Anne is een verlegen meisje van vier jaar oud met weinig zelfvertrouwen. Tijdens het kringgesprek in de ochtend, steekt ze haar hand op als de juf vraagt wie op het ‘weer-bord’ wil aangeven wat voor weer het vandaag is. De leerkracht is positief verrast door Anne en geeft haar dan ook veel positieve feedback: “Wat ben je toch dapper, Anne”, “Wat ben je opmerkzaam”. De rest van de dag is Anne teruggetrokken en steekt ze haar hand niet meer op om mee te doen met activiteiten. Ook reageert ze nauwelijks als de leerkracht een vraag aan haar stelt.

Complimenten kunnen het zelfvertrouwen en de motivatie van kinderen ondersteunen. Toch is de relatie tussen complimenteren en zelfvertrouwen of motivatie niet zo rechtlijnig als we soms denken. In het bovenstaande voorbeeld lijken de complimenten van de leerkracht juist averechts te werken op het zelfvertrouwen en de motivatie van Anne. Of complimenteren effectief is, is afhankelijk van verschillende factoren zoals de vorm van het compliment en de individuele eigenschappen van een kind.

Soorten complimenten

Complimenteren is het uitspreken van een persoonlijke en positieve mening over de persoonlijke eigenschappen of prestaties van een kind. Er zijn vier verschillende soorten complimenten:

• Persoon-complimenten: dit zijn complimenten gerelateerd aan de persoonlijke eigenschappen, vaardigheden of kwaliteiten van een kind. Bijvoorbeeld: “Wat ben jij slim zeg!” of “Wauw, je bent echt een getalenteerd meisje.”
• Product-complimenten: deze complimenten gaan over het resultaat of de prestatie van een kind, zoals “Wat heb je een mooie tekening gemaakt!” of “De bouwhoek ziet er weer keurig en opgeruimd uit.”
• Proces-complimenten: deze complimenten zeggen iets over de moeite die een kind heeft gedaan of de inzet die het heeft getoond. Bijvoorbeeld: “Wat was je goed bezig met alle blokken op elkaar stapelen.” of “Zo hé, heb je die puzzel helemaal zelf”
• Opgeblazen complimenten: deze laatste vorm van complimenten zijn overdreven positief ten aanzien van de persoon, het product of proces. Voorbeelden zijn: “Wat ben je toch ook een bijzonder intelligente jongen.” of “Deze tekening is de mooiste tekening van een kat die ik ooit heb gezien.”

Complimenteren en zelfvertrouwen

Complimenten worden gebruikt om kinderen een beter gevoel over zichzelf te geven. Wel blijken er verschillen in wie wat voor een soort complimenten krijgt. Zo blijken kinderen met weinig zelfvertrouwen vaker persoon-complimenten te krijgen dan complimenten gericht op het proces, vergeleken met kinderen met veel zelfvertrouwen [1]. Onderzoek laat echter zien dat dit juist een tegenovergesteld effect kan bereiken. Kinderen met weinig zelfvertrouwen die veel persoon-complimenten krijgen, kunnen zich meer gaan schamen wanneer er in de toekomst iets niet lukt. Persoon-complimenten kan de emotionele kwetsbaarheid van deze kinderen dus juist vergroten, in plaats van verkleinen. Zo blijkt ook uit het voorbeeld met Anne.

Complimenteren en motivatie

De soort complimenten die kinderen ontvangen zijn al vanaf jonge leeftijd heel belangrijk en kunnen grote invloed hebben op hun motivatie. Kinderen die in de eerste drie jaar van hun leven meer proces-complimenten krijgen, hebben 5 jaar later (groep 3/4) een groeimindset [2]. Dat betekent dat ze hun intelligentie en prestaties niet zien als iets dat vaststaat, maar juist als iets dat je (verder) kunt ontwikkelen (zie ook deze blog over groeimindset). Dat maakt ook dat ze een sterkere motivatie hebben en meer open staan voor uitdagingen. Ander onderzoek laat zien dat kinderen die veel proces-complimenten krijgen als peuter later betere resultaten hebben met lezen en rekenen, juist omdat ze geloven dat hun intelligentie maakbaar is [3].

Effectief complimenteren: tips!

Het is dus heel belangrijk om kinderen voldoende proces-complimenten te geven. In een eerdere blog hebben we al wat tips op een rijtje voor het geven van goede proces-complimenten, bijvoorbeeld door zo concreet mogelijk te zijn. Hieronder nog wat extra tips:

• Complimenteer jonge kinderen direct na hun prestatie, moeite of inzet. Wanneer er veel tijd zit tussen het gedrag en het compliment, is het voor een jong kind lastig om het verband te leggen. Het positieve effect van het compliment kan dan uitblijven.
• Geef zoveel mogelijk oprechte complimenten. Probeer het opblazen of overdrijven van complimenten te vermijden. En geef alleen complimenten die echt bedoeld zijn voor het kind zelf. Wanneer je Sverre bijvoorbeeld complimenteert omdat hij de blokken zo goed opruimt, terwijl je eigenlijk bedoelt dat Aimen ook wel eens mag helpen, dan is dat geen oprecht compliment voor Sverre (maar een indirecte correctie voor Aimen).
• Stem je complimenten af op het individuele kind. Observeer hoe een kind in de groep reageert op complimenten. Voor kinderen met weinig zelfvertrouwen kan het onprettig zijn om de aandacht ineens op zich gevestigd te krijgen. Je ziet het kind dan dichtslaan als reactie op een compliment, in plaats van dat je het ziet stralen of doorzetten. Spreek kinderen met weinig zelfvertrouwen daarom liever individueel aan. En complimenteer hen op hoe ze iets doen (proces-compliment) in plaats van hoe ze zijn (persoon-compliment). Complimenten zijn voor kinderen zoals Anne heel belangrijk voor het opbouwen van hun zelfvertrouwen.

[1] Brummelman, E., Thomaes, S., Overbeek, G., Orobio de Castro, B., Van Den Hout, M. A., & Bushman, B. J. (2014). On feeding those hungry for praise: Person praise backfires in children with low self-esteem. Journal of Experimental Psychology: General, 143(1), 9–14.

[2] Gunderson, E. A., Gripshover, S. J., Romero, C., Dweck, C. S., Goldin‐Meadow, S., & Levine, S. C. (2013). Parent praise to 1‐to 3‐year‐olds predicts children’s motivational frameworks 5 years later. Child Development, 84(5), 1526–1541.

[3] Gunderson, E. A., Sorhagen, N. S., Gripshover, S. J., Dweck, C. S., Goldin-Meadow, S., & Levine, S. C. (2018). Parent praise to toddlers predicts fourth grade academic achievement via children’s incremental mindsets. Developmental Psychology, 54(3), 397–409.