Blog
Ouders met psychische problemen en hun KOPP-kinderen: wat kun je doen?
Hanna was vandaag voor de vierde dag op rij in dezelfde kleren. Ze zag er onverzorgd uit met ongekamde haren en een ongewassen gezicht. Je weet dat de moeder van Hanna het zwaar heeft, dat heeft ze je verteld: ze kampt met depressieve gevoelens en is soms niet in staat om ’s morgens uit haar bed te komen. De vader van Hanna heeft een zware baan en is ’s morgens al vroeg de deur uit. Op de laatste ouderavond heeft Hanna’s moeder gevraagd of jullie Hanna een beetje extra in de gaten willen houden. Dat wil je natuurlijk heel graag doen, maar hoe dan? Je kunt haar toch niet elke dag onder de douche zetten?
KOPP-kinderen
KOPP staat voor Kinderen van Ouders met een Psychische Stoornis. Een psychische stoornis kan bijvoorbeeld zijn: een depressie, een angststoornis of een persoonlijkheidsstoornis zoals borderline. Ook verslavingsproblematiek valt onder psychische stoornissen. Een KOPP-kind heeft één of twee ouders met een psychische stoornis. Nederland telt zo’n 405.000 ouders met een psychische stoornis. Deze ouders hebben tezamen 423.000 kinderen van 12 jaar of jonger. Deze cijfers vormen de ondergrens, want niet alle ouders met een psychische stoornis of een verslaving staan geregistreerd als zodanig.
De risico’s voor KOPP-kinderen zijn groot. Van hechtingsproblematiek tot het zelf ontwikkelen van een psychische stoornis op latere leeftijd. Ook is het gevaar op kindermishandeling twee tot drie keer groter dan bij andere kinderen. Het kwetsbaarst zijn meisjes en kinderen waarvan twee ouders een psychische stoornis hebben. Er is eerder een blog (06-12-2019) verschenen op deze website waarin een moeder met een postnatale depressie zelf haar verhaal verteld. In dít blog zal ik ingaan op wat je kunt doen om een KOPP-kind én de ouders te helpen.
Signalen
Een probleem bij ouders met psychische problematiek is dat ze er niet altijd makkelijk over praten, omdat ze zich ervoor schamen. De moeder van Hanna was er wel open over, maar dat is niet altijd het geval. Er zijn een aantal signalen die erop duiden dat het niet goed gaat met een kind. Er kan dan van alles aan de hand zijn, je kunt niet op basis van signalen alleen zeggen of je te maken hebt met een KOPP-kind. Daarvoor zul je met de ouders in gesprek moeten gaan (bij de tips meer hierover).
Toch zijn er wel enkele signalen die je vaak ziet bij KOPP-kinderen. Eén zo’n signaal is schaamte en schuldgevoelens over de thuissituatie. Je ziet dat zo’n kind bijvoorbeeld geen vriendjes mee naar huis neemt. Bij jonge kinderen zie je daarnaast vaak dat de hechting niet goed verloopt en het kind enorm moet huilen als de ouder het naar de kinderopvang brengt. Tenslotte is het belangrijk om te letten op signalen van parentificatie: het kind gaat dan voor de ouder zorgen in plaats van andersom. Zo’n kind gaat zichzelf wegcijferen en voelt zich verantwoordelijk voor het welzijn van de ouder. Bij parentificatie gaan kinderen zich vaak ook heel volwassen gedragen en doen alsof er niks aan de hand is. Dit hoort bij het gevoel dat ze voor hun ouder moeten zorgen en dus sterk moeten zijn. Ga er dus niet automatisch vanuit dat het goed gaat met een kind als je er niks aan merkt. Houd KOPP-kinderen altijd extra in de gaten!
Beschermende factoren
Gelukkig zijn er ook factoren die een KOPP-kind kunnen beschermen, waardoor het minder risico loopt. Denk hierbij aan een ondersteunende relatie met de andere ouder of een andere belangrijke volwassene (jij bijvoorbeeld!), of een broer of zus. Maar ook als de band met de zieke ouder toch emotioneel warm is, kan dat ondersteunend zijn. Verder blijkt dat het een kind helpt als het snapt wat er met de ouder aan de hand is en als het kind goede sociaal-emotionele vaardigheden (copingvaardigheden) heeft om met de problematiek om te gaan. Daarom wordt er veel ingezet op psycho-educatie bij KOPP-kinderen.
Wat kun je doen?
Je kunt op een aantal vlakken een positieve invloed hebben voor KOPP-kinderen:
– Ten eerste is het belangrijk om een goed contact met de ouders te onderhouden. Probeer te begrijpen als ouders terughoudend zijn in het contact. Mensen met psychische problemen kunnen zich daarvoor schamen en praten er vaak niet makkelijk over. Zet in zo’n geval je zorgen om het kind centraal; dát is waar jullie een gezamenlijk doel hebben.
– Laat ouders weten dat je snapt dat het zwaar is om kinderen op te voeden als je het zelf niet makkelijk hebt. Stimuleer hen om hulp te gaan zoeken als ze dat nog niet doen.
– Praat positief met KOPP-kinderen over hun ouders en probeer op kindniveau uit te leggen dat papa of mama ziek is en wat dat betekent voor hoe ze reageren. Zorg ervoor dat de ouder weet dat je dit doet, en zorg ervoor dat het kind weet dat de ouder dit weet! Anders zadel je een kind op met loyaliteitsconflicten en schuldgevoel. Ideaal is als je een gesprek weet te organiseren met ouders en kind erbij, dan weet het kind dat het daarna met jou over papa of mama kan praten.
– Als je merkt dat het kind zich verantwoordelijk voelt voor de ouder (geparentificeerd is), zoek dan een balans tussen enerzijds het kind daarvoor te erkennen ‘Wat lief dat je dat doet voor papa/mama’, maar anderzijds het kind te laten voelen dat het ook kind mag zijn: ‘Je mag er ook best eens heel boos of verdrietig over zijn, hoor.’ Kinderen willen graag geven, dus neem ze dit niet af, maar het moet wel behapbaar blijven.
– Het is belangrijk dat het kind bij iemand in de omgeving terecht kan. Zoek samen met de ouders naar iemand die daarvoor in aanmerking komt. Dat kan een familielid zijn of een buurvrouw bijvoorbeeld. En natuurlijk heb jijzelf ook een belangrijke ondersteunende rol.
– En tenslotte: goede sociaal-emotionele vaardigheden versterken het zelfvertrouwen van het kind en dat is voor KOPP-kinderen heel belangrijk. Heb hier extra aandacht voor.
https://www.ggznieuws.nl/home/9-tips-hulpverlening-kopp-kinderen/
https://www.koppkvo.nl/uitingproblemen
https://www.trimbos.nl/kennis/kopp-kvo/feiten-en-cijfers-over-kopp-kvo
